Sabit bin Kurra

  Sabit bin Kurra dünyanın çapını doğru olarak hesaplayan ilk İslam bilginlerindendir. O aynı zamanda 2 meridyen arasını da doğru olarak bulmuştur.

9.yüzyılın büyük astronomi bilginlerindendir. Çağında yaptığı keşif ve buluşlarla ün salan bilgin, Halife Me’mun tarafından dünyanın yarıçapını ölçmekle görevlendirilmiştir.

Dünyanın çevresini 360 meridyene bölerek ekvatorun uzunluğunu hesaplamıştır. Buna dayanarak da dünyanın yarıçapını  bulmuştur. Bu ölçmeyi İskenderiye Ekolünden olan Eratoshenes’ten sonra ilmi hesaplara dayanarak ilk defa yapan Sabit bin Kurra’dır.

 Onun ve diğer Müslüman bilginlerin ortaya koyduğu ölçümler sonraki senelerde Endülüs yoluyla Avrupa’ya geçmiştir. Kristof Kolomb gibi kaşifler bunlardan faydalanarak yollarını bulmuşlardır. Dünyanın küre biçiminde olduğunu, belli boyutları bulunduğunu anlamışlardır. Böylece aynı yönde gidildiği takdirde dünyanın öbür ucunda yine aynı yere varılacağı sonucunu çıkarmışlardır.

 Sabit bin Kurra bir ara Bağdat’ta bilginlerden kurulu bir heyete başkanlık etti. Burada iki engel arasındaki mesafeyi hesapladı.  Bunu hesaplarken kutup yıldızından faydalandı.

Sabit bin Kurra, Bağdat’taki ilmi çalışmalarını son derece geniş bir fikir hürriyeti içerisinde yürütüyordu. Sadece astronomide değil, tıpta ve felsefede de ilerlemeler kaydetti.

Halife Mutasım, bu  başarılarından dolayı ona ‘ Ebul Hasan, lakabını verdi. Üstelik çok güzel bir arazi de bağışlayarak, onu yakınları arasına aldı.

Halife, Sabit bin Kurra’ya çok değer verirdi. Bir gün birlikte el ele tutuşup gezerlerken Mutasım birden bire hızla elini çekti. Sabit, Halife’ye bu ani davranışının sebebini sorduğunda, şu cevabı aldı:

“Ey Ebul Hasan! Unuttum da elimi senin elinin üstüne koydum ve eline dayandım. Halbuki yaptığım bu hareket yanlıştır. Çünkü ilim adamları her zaman üstte bulunmak durumundadırlar. Onların üzerine hiç kimse çıkamaz.”

İşte devlet adamlarının bilginlere karşı bu tavırlarıdırki, İslam dünyasında ilmin ilerlemişini sağlamıştır.

Kamusul Alam’da belirtildiğine göre matematiğin bir kolu olan calculus’un keşfi ona aittir. O tefaduş denilen calculusu keşfetmekle bir çok buluşlara yol açmıştır. Calculus olmasaydı, bir çok karışık problemlerin içinden çıkılamayacak, kanunların bazısında insanlığın hayrına faydalanmak mümkün olmayacaktı.

Dr. M. Cemaleddin Fendi, Allah ve Kainat adlı eserinde diferansiyel hesabını Newton’dan daha önce Sabit bin Kurra’nın keşfettiğini söylemektedir.  Görülüyor ki bir çok ilmi  buluşu olduğu gibi bunu da Avrupa’lılar kendılerine maletmişlerdir.

Kaynaklar cebiri geometriye ilk uygulayan bilginin de Sabit bin Kurra olduğunu kaydetmektedirler.