Hoca Dehhani

Dehhânî’nin bugüne kadar ele geçen şiirleri bir kaside ve altı gazelden ibaret olup toplam yetmiş dört beyittir.

Divan şiirinin ilk temsilcisi sayılır. Bir kasidesinde Horasan’dan Anadolu’ya geldiğini ve tekrar oraya dönmek istediğini söyleyen Dehhani’nin hayatı hakkında bilinenler çok azdır. Selçuklu Sultanı Üçüncü Alaeddin Keykubad’ın takdirini kazanmış ve sultan tarafından bir “Selçuklu Şehnamesi” yazmakla görevlendirilmiştir. Şairin, Farsça olarak 20.000 beyitlik Selçuklu Şehnamesi yazdığı, ancak bu eserin günümüzde ele geçmediği söylenmektedir.

·         Dehhani, Anadolu’da divan şiirinin din dışı konularda şiirler yazan bilinen ilk şairidir.

·         Döneminde hemen bütün şairler dinî-tasavvufî konularda şiirler yazarken onun şiirlerinde pek tasavvuf etkisi görülmez.

·         Az sayıdaki şiirlerinde daha sonraki yüzyıllarda karmaşık mazmunlar hâline gelecek olan teşbih ve istiarelerin zengin örnekleri görülür. Bu bakımdan onun şiirleri, İran tesirinin görüldüğü ilk örnekler sayılmıştır.

·         Dehhani’nin bugüne kadar ele geçen şiirleri bir kaside ve altı gazelden ibaret olup toplam yetmiş dört beyittir.

·         Gazellerinde mazmunlara açık şekilde yer veren şair, Oğuz Türkçesini en zarif ve en sade şekilde kullanmıştır.

·         Şiirleri, Türk edebiyatında gazel ve kaside nazım şeklinin ilk örneklerini oluşturur.

·         Şiirleri ifade ve teknik bakımından aynı devirdeki diğer Anadolu Türk şairlerine oranla daha başarılıdır.

Eseri

Selçuklu Şehnamesi

Şikârî’nin Tarih adlı eserindeki rivayete göre Selçuklu Sultanının isteği üzerine 20 bin beyitlik bir Selçuklu Şehnamesi yazdığı ileri sürülmüşse de bugüne kadar böyle bir eser bulunamamıştır.

·         Acep bu derdümün dermânı yok mu
Yâ bu sabr itmegün oranı yok mu

Yanaram mumlayın başdan ayaga
Nedür bu yanmagun pâyânı yok mu

Güler düşmen benüm agladuguma
Aceb şol kâfirün imânı yok mu

Delipdür cigerümü gamzen oku
Ara yürekde gör peykânı yok mu

Su gibi kanumu topraga kardun
Ne sanursın garîbün kanı yok mu

Cemal-hüsnüne mağrûr olursun
Kemâl-i hüsnünün noksânı yok mu

Begüm Dehhânî’ye ölmezden öndin
Topuna irmegün imkânı yok mu

Bir kadehle bizi sâki gamdan âzâd eyledi
Şâd olsun gönlü anın gönlümü şâd eyledi

Bir kadehle bizi saki gamdankurtulmuş eylediSevinçli olsun gönlü onun gönlümüsevinçli eyledi

2 Bende idi bunca yıllar kaddine serv-i revân
Doğrulukta kulluk ettiğiyçün âzâd eyledi

Kul idi bunca yıllar yârin boyunasalınan selviDoğrulukta kulluk ettiği için onuözgür eyledi

3 Husrev-i hûbân eden sen dilber-i şîrîn-leb

Bîsütûn-ı aşk içinde beni Ferhâd eyledi

Güzeller padişahı eden sen tatlıdudaklı güzeliBîsütûn-ı aşk içinde beni Ferhâd eyledi Aştın Bisütûn’u içinde beni Ferhateyledi

4 Od ile korkutma va’iz bizi kim lâ’lî nigâr
Cânımız bizim oda yanmağa mu’tâd eyledi

Ateş ile korkutma vaiz bizi kisevgilinin dudağıCanımızı bizim ateşe yanmaya alışıkeyledi

5 İster isen milk-i hüsn âbâd ola dâd eyle kim
Pâdişahlar dâd ile milkini âbâd eyledi

İster isen güzellik ülkesi kalkınsınadalet eyle kiPadişahlar adalet ile ülkeyi bayındır
eyledi

·        Gün yüzinde hat belürse gözlerüm giryan olur ,
Hale görinse kenar-ı mahda baran olur
 
lal’in içün gözlerün birbirine hançer çeker
Ol iki mest arasında korkarım kim kan olur.
 
Gül budağı gibi gülşende salınsın naz ile ,
Karşuna başun salub serv-i revan hayran olur
 
Zülfi üstinde gören dir kuşe-i ebrusini ,
Sayesi dutmiş cihanı nice hoş eyvan olur
 
Gözledi hattı Dehani hatemin dilde tutar şimdi
Fitne devridür yok yire çok bühtan olur.

Sun ey sâkî güle güle bize ol rûh-ı reyhânı

Ki gül yine bezemişdür bugün sahn-ı gülistânı

Cemâl-i sûretin Leylî güle mi virdi Mecnûndur

Ki bülbül göge irürdi bu dem derdinden efgânı

Aceb degül eger bülbül kılursa nagme-i Dâvûd

Ki gül üstine dutmışdur sögüt çetr-i Süleymânî

Çü Yûsuf Mısr şehrinde azîz oldı gül ü bülbül

Uş ider gece vü gündüz figân çün pîr-i Ken’ânî

Eger ok urmadısa gül yine bülbül yüregine

Niçün kana bulaşupdur serâser cümle peykânı

Gül-i sûrî gül-i sûsen gül-i nesrîn gül-i ra’nâ

Bu dördiyle bezenmişdür cihânun çâr erkânı

Bu dürlü güller istersen bekâ bâgında var iste

Dirîgâ kim vefâ itmez bize bu âlem-i fânî

Bu gül devrinde ömrüni geçürme zâyi’ ey gâfil

Ki gül devri bigi tizcek geçer bu ömr devrânı

Müdâm iç bir yanagı gül nigâr ile gülistânda

Ki karşuna kıla her dem yanaklarla gül-efşânî

Bu mevsümde gül ü meyle kişi beslenmese cânın

San anı bir kuru gövde ki yokdur aklı vü cânı

Cihân cennet olup durur serâser ger inanmazsan

Gözün nergis gibi aç gör ki güldür hûr u gılmânı

Meger bezm-i şehenşehdür letâfetde bugün gülşen

Ki olupdur bülbül ü kumrî nedîm ü hem hoş-elhânı

Şehenşâh-ı felek-rif’at alâ-yı dîn ü dünyâ çün

Ki katl itdi Alî bigi cihânda nesl-i Mervânı

Alî-vârdur eger her kim göre zâhir diler ise

Alî gibi göz açup gör cihânda şîr-i merdânı

Süleymân rûhı şâd oldı ki fitne dîvini bende

Bıraguban bezemişsin Süleymân bigi devrânı

Eyâ şâh-ı felek-rif’at ki dâyim bahtile devlet

Kılur dergâhuna secde urur topraga pîşânî

İşidüp adunı şâhum sefer kıldum bu iklîme

İrişdüm yüzini gördüm didüm zî vech-i nûrânî

Hemîşe tâ bu mevsimde cemâl-i tal’atı günün

Senün yüzün bigi şâhâ bezemez bâg u bustânı

Sehâvetde şecâ’atde dahı adun işidürdüm

Seni Hak müstedâm itsün seversin dîni îmânı

Mürüvvetde ne kim vardur benüm hakkumda kıldun sen

Vefânun ma’deni oldun sehânun lutfile kânı

Yüz urup tapuna geldi icâzet vir ana şâhâ

Ki yine devletünde ben görem milk-i Horâsânı

Bihamdillah ki medhüni idüp her meclis içinde

Dehânından dür-i ma’nî döker sözile Dehhânî

Yiri durur kulagunda dutasın sözümün dürrin

Ki ol dürden hacâletde kalupdur dürr-i ummânî

Dilegüm bu durur senden bu dördi saklagıl muhkem

Hemîşe dînile adli şecâ’atle hoş ihsânı

Diri oldukça ben kulun işidesin eyâ şâhum

Senün medhünle tolduram nice defterle dîvânı

Kemâl-i devletün güni bezesün bâg-ı dünyâyı

Dahı noksân hazânından İlâhum saklasun anı

Gazel-i Dehhânî

Lutf itse vefâ kılsa bize yâr nolaydı

Kör olsa işitse anı agyâr nolaydı

Bin dürlü kavil eyler ise birine turmaz

Hûblarda bütün olsa bu ikrâr nolaydı

Yâr bilse nice sevdügümi cân u gönülden

Derdüme eger eylese tîmâr nolaydı

Yâ bellü vefâ itse yâ gönülümi virse

Yâ kılsa beni zülfine berdâr nolaydı

Dehhânî müdâm olsa bu ma’şûk muhibbi

Yanup yakılup eylemese zâr nolaydı

Gazel / Ere Umma

Sabreyle gönül derdine dermân ere umma
Can atma oda bi-hüda cânân ere umma

Gözün sedefinden nice dürdâne dökersin
Şol dişi güher dudağı mercân ere umma

Gel vasi dilersen ko bu feryâd i bülbül
Gül gonca gibi ağzı gülistân ere umma.

İnceldise hecr ile karınca gibi belin
Firkat nice bir ola Süleyman ere umma

Feryâd ü figân etme i bülbül dahi ağzın
Yum gonce gibi yine gülistan ere umma

Maksuûd anın kim ele düşvâr erişir
Yırtma yakanı eline âsân ere umma.

HOCA DEHHÂNİ

1 Zihî devlet ki gölerüm yüzünden oldı nûrânî
Visâlün lutf idüp savdı başumdan girü hicrânı

Yüzünden gözlerim nurlandı,vuslatın lütfedip başımdan
ayrılığı yine uzaklaştırdı, bu negüzel bir mutluluktur.

2 Severem seni can bigi hatâ didüm maâza’llah
Ne mikdârı ola cânun ki benzedem sana cânı

Seni can gibi severim, yanlışdedim; Allah korusun, canın ne
değeri olur ki canı sanabenzeteyim.

3 Yüce boyun kılur bende çemende serv-i âzâdı
Yüzün mihri ider tâban felekde mâh-ı tâbânı

Yüce boyun çimenlikte uzunserviyi kendine kul eder;
yüzünün güneşi de gökte parlakayı aydınlatır.

4 Eğer emseyidi senün leb-i la’lünden İskender
Niderdi isteyüp bunca cihânda âb-ı hayvânı

Senin kırmızı dudağını eğerİskender emseydi, dünyada
abıhayatı bu kadar arayıp da neyapardı.

5 Eğerçi cem’e şem’ isen beğüm her cem’ arasında
Perîşan kılma saçunı esirge ben perîşânı

Beğim, her ne kadar (sohbet)toplantısına mum isen de, her
topluluk arasında saçınıdağıtma, benim gibi perişankoru.

6 Bugün çün hüsn devrânı senündür eyü ad ile
Süre gör devr-i hüsnüni ki geçer hüsn devrânı

Mademki bugün güzellik çağısenindir, güzelliğinin çağını iyi
ad ile geçirmeye bak, çünkügüzellik çağı (çabuk) geçer.

7 Cemâlün iy büt-i Çînî cihânı dutdı ser-tâ-ser
Nite kim Rûm ilin şi’riyle bugün dutdı Dehhânî

Ey Çinli put (gibi güzel),güzelliğin dünyayı baştan başa
kapladı, nitekim Dehhânî debugün şiiriyle Anadolu’yututmuştur.